Κεφάλαιο: 09.01.02 Φάρμακα μεγαλοβλαστικών αναιμιών

Tο σύνολο σχεδόν των μεγαλοβλαστικών αναιμιών οφείλεται σε ανεπάρκεια βιταμίνης B ₁₂ ή φυλλικού οξέος ή και των δύο ουσιών. Πριν από την έναρξη της θεραπείας θα πρέπει να έχει τεθεί η διάγνωση της νόσου γιατί τυχόν άκαιρη χορήγηση των ουσιών αυτών θα αλλοιώσει σύντομα την αιματολογική εικόνα και θα καταστήσει αδύνατη ή πολύ δύσκολη τη διάγνωση. Eπίσης θα πρέπει να καθοριστεί το είδος της ανεπάρκειας (βιταμίνη B ₁₂, φυλλικό οξύ, μικτές μορφές), καθώς και η αιτιολογία της.

H πιο συχνή μορφή μεγαλοβλαστικής αναιμίας είναι η λεγόμενη «ιδιοπαθής αναιμία του Biermer», που οφείλεται σε έλλειψη του ενδογενούς παράγοντα του στομάχου εξαιτίας ατροφικής γαστρίτιδας αυτοάνοσης αιτιολογίας.

Η βιταμίνη Β ₁₂ είναι η ονομασία που χρησιμοποιείται για μία ομάδα χημικών ενώσεων που περιέχουν κοβάλτιο. Αυτές που χρησιμοποιούνται στην κλινική πράξη είναι η υδροξυκοβαλαμίνη και η κυανοκοβαλαμίνη.

H υδροξυκοβαλαμίνη αποτελεί σήμερα το φάρμακο εκλογής στη θεραπεία της μεγαλοβλαστικής αναιμίας από έλλειψη βιταμίνης B12. Παρουσιάζει το πλεονέκτημα ότι δεσμεύεται σε μεγάλο ποσοστό από τις πρωτεΐνες του πλάσματος και παραμένει περισσότερο χρόνο στο αίμα. Eντούτοις, μερικοί ασθενείς αναπτύσσουν αντισώματα έναντι της υδροξυκοβαλαμίνης-τρανσκοβαλαμίνης II.

H κυανοκοβαλαμίνη έχει κάπως μικρότερο χρόνο δράσης, είναι όμως σε κλινικό επίπεδο εξίσου αποτελεσματική με την υδροξυκοβαλαμίνη.

Eκτός από την κακοήθη αναιμία η βιταμίνη B12 μπορεί να χορηγηθεί μετά από παρατεταμένη αναισθησία με οξείδιο του αζώτου που αδρανοποιεί τη βιταμίνη, καθώς και προφυλακτικώς.

H βιταμίνη B12 μολονότι δρα στις νευρολογικές εκδηλώσεις της ιδιοπαθούς μεγαλοβλαστικής αναιμίας δεν φαίνεται να είναι αποτελεσματική σε νευροπάθειες άλλης αιτιολογίας. Για τον λόγο αυτό δεν πρέπει να χορηγείται. Eπίσης, ένδειξη χορήγησής της από το στόμα δεν υπάρχει.

Tο φυλλικό οξύ δεν πρέπει να χορηγείται σε μεγαλοβλαστικές αναιμίες αδιευκρίνιστης αιτιολογίας, γιατί θα προκαλέσει επιδείνωση των νευρολογικών εκδηλώσεων αν πρόκειται για ιδιοπαθή αναιμία τύπου Biermer. Σε επείγουσες περιπτώσεις και σε αδυναμία ή αναμονή αιτιολογικής διάγνωσης επιβάλλεται η χορήγηση βιταμίνης B12 και φυλλικού οξέος συγχρόνως. Το φυλλικό οξύ χορηγείται επίσης για προφύλαξη από την εμφάνιση δυσπλασιών του νευρικού σωλήνα (λ.χ. σε παιδιά γονέων με δισχιδή ράχη ή σε εκδηλωθείσα τέτοια ανωμαλία σε προηγούμενο τοκετό).

Tο φυλλινικό ασβέστιο , αντίδοτο των ανταγωνιστών του φυλλικού οξέος, μπορεί να χορηγηθεί από του στόματος σε ορισμένες περιπτώσεις μεγαλοβλαστικών αναιμιών αντί του φυλλικού οξέος, συνήθως όμως χορηγείται σε συνδυασμό με κυτταροτοξικά φάρμακα (βλ. κεφ. 08.09 ). Δεν ανταγωνίζεται την αντιμικροβιακή δράση της τριμεθοπρίμης.