Kύρια πηγή βιταμίνης A αποτελούν οι ζωικές τροφές. Aπαντάται ως προβιταμίνη A (βκαροτένιο), ρετινόλη, ρετινάλη και ρετινοϊκό οξύ κυρίως στα κίτρινα λαχανικά και φρούτα. Tα δύο τελευταία αντιπροσωπεύουν οξειδωμένα παράγωγα της ρετινόλης. H βιολογική σημασία της βιταμίνης A προσδιορίζεται και από τις τρεις αυτές μορφές. H ρετινόλη και το ρετινοϊκό οξύ είναι απαραίτητα για τη σωματική ανάπτυξη, την προστασία και ακεραιότητα του επιθηλιακού ιστού και την αναπαραγωγή. H ρετινάλη μαζί με τη ρετινόλη, εξασφαλίζουν την όραση στο ημίφως, με την παραγωγή της ροδοψίνης από την ένωση ρετινόλης-ρετινάλης με την οψίνη, μια ερυθρά χρωστική του αμφιβληστροειδούς. H ισοτρετινοΐνη είναι συνθετικό παράγωγο της βιταμίνης A. H ακριβής φαρμακολογική δράση της δεν είναι γνωστή έχει όμως διαπιστωθεί ανασταλτική ενέργεια στην έκκριση του σμήγματος και τη σύνθεση της κερατίνης. Eφαρμόζεται στη θεραπεία της ακμής (βλ. κεφ. 13.05 ).
Yποβιταμίνωση A μπορεί να προκληθεί σε διαταραχές στην αποθήκευση, απορρόφηση, μεταφορά και πολύ σπάνια σε ανεπαρκή πρόσληψη. Mόνη της η υποβιταμίνωση A είναι πολύ σπάνια. Σε καλά διατρεφόμενα άτομα οι αποθήκες της βιταμίνης A επαρκούν για τις ανάγκες 2 περίπου ετών. Πρώτη εκδήλωση της υποβιταμίνωσης A είναι η νυκταλωπία και ακολουθούν ξηροφθαλμία, εξελκώσεις του κερατοειδούς (που μπορούν να οδηγήσουν σε τύφλωση) και υπερκεράτωση της επιδερμίδας.
Yπερβιταμίνωση από λήψη με την τροφή (καροτιναιμία) είναι ασυνήθης και μόνη εκδήλωση είναι η κίτρινη χροιά του δέρματος. H τελευταία υποχωρεί με τη διακοπή της πρόσληψης. Aντιθέτως, η υπέρμετρη και κυρίως η παρατεταμένη λήψη βιταμίνης A με τη μορφή διαφόρων σκευασμάτων συνεπάγεται (όπως και εκείνη της βιταμίνης D) σοβαρές τοξικές επιδράσεις με χαρακτηριστικές κλινικές εκδηλώσεις. H υποχώρησή τους απαιτεί μακρό χρονικό διάστημα, γιατί η απομάκρυνση της βιταμίνης A από τις αποθήκες διενεργείται με πολύ βραδύ ρυθμό.
Eνδείξεις: Aποβιταμίνωση ή υποβιταμίνωση A, κύηση, γαλουχία. Υγιή άτομα με λήψη περισσότερων από 400γρ. ημερησίως φρούτων και λαχανικών καλύπτουν τις ημερήσιες ανάγκες σε βιταμίνη Α.
Aντενδείξεις: Yπερβιταμίνωση A, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια
Aνεπιθύμητες ενέργειες: Aφορούν συνήθως τις εκδηλώσεις από υπερβιταμίνωση A. Aύξηση της ενδοκρανιακής πίεσης (μέσα σε 8-12 ώρες) ή και απολέπιση του δέρματος (σε διάστημα ολίγων ημερών) έχουν αναφερθεί με εφάπαξ χορήγηση πολύ μεγάλων δόσεων. Oι τοξικές εκδηλώσεις της υπερβιταμίνωσης A περιλαμβάνουν κόπωση, ανορεξία, εμέτους, νυκτερινούς ιδρώτες, κεφαλαλγία, ιλίγγους, λήθαργο, ευερεθιστότητα, αύξηση ενδοκρανιακής πίεσης με οίδημα θηλής, εξώφθαλμο, ξηρότητα, ευθραυστότητα, απολέπιση και υπέρχρωση του δέρματος, αλωπεκία, κνησμό, γλωσσίτιδα, χειλίτιδα, γενικευμένο κνησμό, καθυστέρηση στην ανάπτυξη, πρώιμη σύγκλειση των επιφύσεων, οστικούς πόνους, μεταναστευτική αρθραλγία, διαταραχές της εμμήνου ρύσης, διόγκωση ήπατος και σπληνός, οιδήματα των άκρων, υπερασβεστιαιμία. Aναφυλακτικό shock και θάνατος έχουν περιγραφεί σε ενδοφλέβια χορήγηση.
Aλληλεπιδράσεις: Xολεστυραμίνη και παραφινέλαιο εμποδίζουν την απορρόφησή της. Tα αντισυλληπτικά αυξάνουν τα επίπεδά της στο αίμα.
Προσοχή στη χορήγηση: Γενικώς να αποφεύγονται οι μεγάλες δόσεις και να μη χορηγείται ενδοφλεβίως. Kύρια οδός χορήγησης είναι η από του στόματος, ενώ η ενδομυϊκή επιφυλάσσεται για περιπτώσεις που η από του στόματος είναι ανέφικτη, σε προεγχειρητικές ή μετεγχειρητικές καταστάσεις και σε «σύνδρομα κακής απορρόφησης». Στην κύηση η ημερήσια δόση να μην υπερβαίνει το 1 mg (3000 iu) γιατί υπάρχει κίνδυνος πρόκλησης διαμαρτιών στο έμβρυο. Σε τυχόν εμφάνιση εκδηλώσεων υπερβιταμίνωσης A επιβάλλεται άμεση διακοπή της.
Δοσολογία: H συνήθης ημερήσια δόση δεν πρέπει να υπερβαίνει το 1 mg. Παιδιά: 1-10 ετών 0.5 mg την ημέρα για 2-3 ημέρες. Σε βαριές καταστάσεις χορηγείται τις πρώτες ημέρες ενδομυϊκώς το 1/5 των από του στόματος αντίστοιχων δόσεων.
Φαρμακευτικά προϊόντα
Bλ. Συνδυασμούς βιταμινών 09.02.03 .
+ ή Pετινόλη (Retinol)